Vaudeville

In de VS stond het varété bekend als vaudeville, een populair muziektheater met amusante voordrachten, zang en dans, alsook gevarieerde optredens van artiesten als acrobaten, goochelaars, hypnotiseurs, gedachtelezers, enzovoorts.
Vaudeville bestond net als de burlesque en revue uit een verzameling van allerlei acts en waren typisch volksvermaak. Zang, dans, toneel, cabaret en muziek kwamen er allemaal in voor, maar vaak in acts zonder onderling verband.
In Engeland en Frankrijk stond deze theatervorm bekend als music-hall. In Nederland en België als variété en het kan daarom worden beschouwd als de voorloper van het hedendaagse cabaret en stand-upcomedy.

De benaming ‘vaudeville’ voor het variététheater in de Verenigde Staten is afkomstig van het ‘Vaudeville House’ van William Valentine in 1840, een ‘concert saloon’. In dergelijke saloons traden Amerikaanse variété-performers op. De ‘waiter-and-dancing-girls’, vaak prostituees, bedienden er een volledig mannelijk publiek. Zoals hun Europese variant domineerde ook hier het lied, de komedie en de exuberante dans.
Vanaf 1876 kwam er een splitsing. Tony Pastor wou ‘clean amusement’ in zijn concert saloon, in de hoop een ‘familiepubliek’ aan te trekken. Het drinken en roken werd bijgevolg verboden tijdens de opvoeringen. Voor het meer respectabele publiek ontstond uit het concert saloon het ‘variété-vaudeville’ of kortweg ‘vaudeville’.

Vaudeville is ontstaan uit het Franse improvisatietoneel en ontleende zijn naam aan Vau-de-Vire, een stad waar in Normandië waar de bewoners bekendheid verwierven met het componeren en uitvoeren van ballades en satirische liedjes.

Een vaudeville was oorspronkelijk een luchtig blijspelletje over gewone mensen. Een timmerman, een wasmeisje, een marskramer, koopman, een student. Het woord vaudeville zou ook een verbastering kunnen zijn geweest van "voix-de-ville", de stem van de stad. Met deze stad zou dan worden bedoeld: Parijs.Het publiek bestond voornamelijk uit het toenmalige proletariaat. Om het toneel toegankelijker te maken voor een breed publiek, onder andere vrouwen werden de barscenes en andere "aanstootgevende elementen" uit het theater verwijderd. Alles was mogelijk, maar het moest netjes bliven.Om het een enigszins nette connotatie te geven, werd de term vaudeville gebruikt. Vulgaire zaken werden voortaan vertoond in de ‘burlesque theatres’.

De show zelf bestond uit negen verschillende acts. Tussendoor werden vrolijke liedjes gezongen, of liever gezegd meer voorgedragen dan gezongen. In de eerste vaudevilles werd alles en iedereen flink op de hak genomen, maar later gingen de scherpe kantjes er steeds meer af. Wat overbleef was een komedie met vrolijke, vaak pikante liedjes die bij het publiek vaak erg aansloegen.
De verschillende, vaak komische, acts werden na elkaar gespeeld en als één show gebracht.

In de jaren tachtig van de negentiende eeuw werden overweldigende paleizen geopend om de middenklasse aan te spreken met een sprookjeswereld vol luxe, zoals in de ‘Radio City’ in New York. Sterren van het theater deden er hun ding ter promotie van hun legitieme theaterwerk. Geleidelijk aan creëerde de vaudeville haar eigen sterren. Het was de dominante vorm van Amerikaans entertainment rond 1890.

Rond 1900 kon je de Amerikaanse vaudeville-programma’s opsplitsen in twee delen met een pauze ertussen. Het eerste deel zou openen met een ‘dumb act’ zoals dieren- of acrobaten-acts, waarvan het effect niet gestoord werd door een luidruchtig publiek. Het derde nummer diende de zaal op te vrolijken en het vierde nummer deelde een eerste stevige slag uit. Het laatste nummer voor de pauze moest het publiek een knock-out bezorgen, zodat ze meer wilden. In het tweede deel verschenen de sterren of headliners. Het laatste nummer was vaak een korte filmvertoning, die dan als chaser werd gebruikt. Nummers duurden zelden langer dan tien of twintig minuutjes, hoewel bepaalde populaire sterren een volledig uur konden vullen.
Ook de positie van de dans in het spektakel krijgt een meer omschreven vorm: men krijgt het ontstaan van de “chorus line“, met daarvoor dan de sterren die solo-rollen of duetten dansen.

Travestie
Travestie was in de Londense theaters populair en geaccepteerd. Daarbuiten echter niet: " It should be noted that more than 40 cities across the country had somewhat anti-cross-dressing laws in existence in the 1880s. So if any of these performers was caught wearing clothes of the opposite sex in public, they would have been arrested."

The broad comedic stylings of the minstrel shows helped develop the vaudeville shows of the late 1800s to the early 1900s. With this shift, the "wench players" became "prima donnas", and became more elegant and refined, while still retaining their comedic elements. While the "wenches" were purely American creations, the "prima donnas" were inspired by both America and European cross-dressing shows, like Shakespearean actors and castrati. With the United States shifting demographics, including the shift from farms to cities, Great Migration of African Americans, and an influx of immigrants, vaudeville's broad comedy and music expanded the audience from minstrelsy With vaudeville becoming more popular, it allowed female impersonators to become popular as well. Many female impersonators started with low comedy in vaudeville and worked their way up to perform as the prima donna.

Famous female impersonator Julian Eltinge found success in this and eventually made his way to the broadway stage performing as a woman. At this time being a female impersonator was seen as something for the straight white male, and any deviation was punished. Connection with sex work and homosexuality eventually lead to the decline of vaudeville during the Progressive Era. Both the minstrelsy and vaudeville eras of female impersonation led to an association with music, dance, and comedy that still lasts today.

Brigham Morris Young (1854-1931) trad op als Madam Pattirini, Met haar hoge kopstem twijfelde niemand eraan dat zij geen vrouw maar een man was. De foto links werd ca. 1883 gemaakt voor een advertentie voor een merk gin. Madam Pattirini

Mr. William, „kleinster Damendarsteller der Welt“ aus der Truppe Neumanns Liliputaner, um 1900

Na zijn gegincarriere als circusartiest stapte Barbette over naar de vaudeville. In 1919 debuteerde hij met een solo act in het Harlem Opera House. Zijn illusie dat hij een vrouw was hield hij vol tot aan het eind, waarna hij zijn pruik afwierp en stoere mannelijke poses aannam om het publiek te laten zien dat hij echt een man was. In 1923 ging hij naar Europa. In Parijs trad hij op in bekende theaters als het Casino de Paris en de Folies Bergère.

Veel acteurs begonnen hun filmcarriere in de vaudeville, zoals Ben Turpin, Charley Chaplin, Harry Langdon, Hugh Herbert, J.E. Brown, Mary Pickford, Jack Benny
Ook producent en regisseur Mack Sennett, de oprichter van de Keystone Studios (1912) kam uit de vaudevillewereld.

Op vaudeville werd vanwege het "ordinaire" karakter altijd een beetje neergekeken. In de jaren twintig van de negentiende eeuw werd de aandacht voor de vaudeville daarom snel minder. De economie van Amerika raakte in het slop en de sterren uit de show vertrokken naar Hollywood om het daar te gaan maken.

vaudeville

150 jaar geleden: de geboorte van de musical

---

Als je een aanvulling of opmerking hebt over deze site dan kun je een mailtje sturen naar Transarchief