Magnus Hirschfeld (1868 - 1935)




Magnus Hirschfeld (Colberg, 14 mei 1868 – Nice, 14 mei 1935) was een Duitse arts, schrijver en seksuoloog van Joodse komaf en een vroege voorvechter voor de emancipatie van homoseksuelen en transgender personen.
Hirschfeld was een dynamische arts met een enorme inzet en een vederlichte vooruitgangsfilosofie, gebaseerd op een muurvast geloof in de natuurwetenschappen Zijn ideeën liepen voor op het gedachtegoed van Harry Benjamin

In 1897 richtte hij het Wissenschaftlich-humanitäre Komitee op dat zich sterk inzette tegen de strafbaarstelling de gevreesde §175 van het Duitse Wetboek van Strafrecht die ‘tegennatuurlijke ontucht’, verbood (sodomiewet). Onder die noemer vielen zowel bepaalde homoseksuele handelingen als bestialiteit. Hirschfeld ging ervan uit dat homoseksualiteit een aangeboren variant van seksuele voorkeur was en dat er daarom geen reden was voor een verbod op de herenliefde (of de damesliefde).

Hirschfeld was bovendien de eerste die het fenomeen leven in een genderrol die niet overeenkomt met zijn / haar natuurlijke sekse wetenschappelijk benaderde.’
Daarmee versterkte hij ook de basis voor de bemoeienis van de medische wetenschap met homoseksualiteit, iets wat in latere decennia niet altijd positief uitpakte - met o.a. gedwongen hormoonbehandelingen en castraties en conversietherapieën als uitwassen.

Dankzij Magnus Hirschfeld zouden homoseksuelen en transgenders niet langer meer gezien worden als personen met een psychiatrische aandoening of geestelijke afwijking en stond voor transpersonen de weg open voor geslachtaanpassende operaties. Zouden die operaties mogelijk zijn geweest als Hirschfeld niet had geleefd? Dat denk ik niet, maar de erkenning zou dan zeker nog een lange weg te gaan hebben.
Hirschfelds ideeën liepen voor op het gedachtegoed van Harry Benjamin (1966) en anderen die de transseksuele conditie in kaart brachten. Magnus Hirschfeld  ligt aan de basis van de moderne LGBT-beweging.


Hirschfeld toonde aan dat travestie voorkomt bij beide seksen en bij elke seksuele oriëntatie en maakt dus duidelijk onderscheid tussen "travestie" en homoseksualiteit, in die tijd een vooruitstrevende gedachte.

In 1923 sprak hij niet meer over "transvestiten" maar van "transseksuelen” als was die niet gelukkig gekozen: de term transseksueel heeft maar zijdelings te maken met seksualiteit. Sindsdien is men op zoek gegaan naar een betere term en werd dit "transgender" of "transpersoon".

Lees verder



Hirschfeld studeerde onder andere medicijnen en vestigde zich als arts, vanaf 1895 in Berlijn. Hij werkte daarbij samen met de uitgever Max Spohr te Leipzig, die al eerder begonnen was met een reeks brochures ten bate van de emancipatie van homoseksuelen.


In 1896 publiceerde Hirschfeld zijn eerste brochure over dat onderwerp, getiteld Sappho und Sokrates.  In 1898 verscheen het twaalfdelig werk van de pionier Karl Heinrich Ulrichs in herdruk, de Forschungen über das Rätsel der mannmännlichen Liebe.

In 1899 begon Hirschfeld met de uitgave van het monumentale tijdschrift Jahrbuch für sexuelle Zwischenstufen, waarvan het drieëntwintigste en laatste jaardeel in 1923 verscheen. Het behandelt homoseksualiteit, androgynie, transseksualiteit en verschillende andere seksuele, geslachts- en gendervariaties in uitvoerige wetenschappelijke artikelen en boekrecensies, geschreven door een keur aan wetenschappers uit vele landen. In totaal beslaan de delen van dit jaarboek zo'n 6000 pagina's.
Ook gaf Hirschfeld andere tijdschriften uit, zoals het Zeitschrift für Sexualwissenschaft (1908) en later het geïllustreerde maandblad Die Aufklärung.



In 1910 publiceerde hij de wetenschappijke publicatie: Die Transvestiten : Eine Untersuchung über den erotischen Verkleidungstrieb. Met de term "transvestiten" zette hij de wereld wel op het verkeerde been.
In 1914 publiceerde hij 'Die Homosexualität des Mannes und des Weibes', een traktaat met gegevens van zo'n 10.000 mensen om homoseksualiteit uit de taboesfeer te halen.

Onder de liberale sfeer van de Weimar Republiek stichtte Hirschfeld in 1919 in Berlijn samen met de dermatoloog Friedrich Wertheim en de zenuwarts Arthur Kronfeld 's werelds eerste instituut voor wetenschappelijk onderzoek van seksualiteit, het Institut für Sexualwissenschaft, dat gevestigd was in de stadsvilla van de vorstelijke familie Von Hatzfeldt, die Hirschfeld gekocht had.
Samen met Wertheim en Kronfeld experimenteerde hij al in de jaren 1920-1930 met geslachtsaanpassende operaties en zette Hirschfeld zich in voor het organiseren van congressen over seksuele hervorming.

Op 16 november 1923 hield Hirschfeld in Den Haag een lezing over zijn onderzoek. Op verzoek van de Russische regering maakte hij in 1926 een reis naar Moskou en Leningrad.

Vijf jaar later ging hij op een lange wereldreis naar Amerika, Azië en het Midden-Oosten. Zijn boek Die Weltreise eines Sexualforschers (1933, heruitgave 2006) is daar de weerslag van.

In 1930 schreef hij een zeer omvangrijk driedelig oeuvre over seksualiteit in velerlei variaties; daaronder is het vijfdelig standaardwerk Geschlechtskunde (1926-1930), dat zo'n 3200 pagina's en 1300 illustraties bevat.


Homoseksuelen werden in Duitsland toen “urningen” of "Uraniërs" genoemd, naar de Griekse godin van de knapenliefde.


Ook het medium film werd door Hirschfeld gebruikt in zijn strijd voor seksuele voorlichting. Hij was de drijvende kracht achter de film Anders als die Andern (1919), waar voor het eerst een homoseksuele man als sympathieke persoonlijkheid ten tonele werd gevoerd - gespeeld door de destijds al beroemde acteur Conrad Veidt. Ook Hirschfeld speelde een rol in deze film, als zichzelf. Deze film werd echter meteen verboden.
Datzelfde lot was Hirschfelds latere voorlichtingsfilm Gesetze der Liebe (1927) beschoren. Net als Anders als die Andern voerde deze film campagne tegen § 175.
De film behandelt seksuele gemeenschap in het dierenrijk, besprak de dracht, geboorte en de verzorging van pasgeborenen, voordat hij in hoofdstuk 4 inging op “seksuele tussenpersonen”, een term die Hirschfeld gebruikte om te verwijzen naar bepaalde gender- en seksuele minderheden: hermafrodieten (intersekse mensen), travestieten en transgenders en homoseksuelen.
Het vijfde en laatste hoofdstuk was een verkorte versie van Anders als die Andern getiteld Schuldlos geächtet! Tragödie eines Homosexuellen (“Onschuldig vogelvrij! Tragedie van een homoseksueel”).

 De eerste operatie voor geslachtsverandering werd in 1930 verricht, waarschijnlijk onder supervisie van Hirschfeld, bij de kunstenaar Lili Elbe.
Vanaf 1930 voelde de arts zijn gezondheid achteruitgaan. Hij ging naar Nice indertijd een populaire plek voor welgestelde mensen met een zwakke gezondheid. De frisse zeelucht en een zacht klimaat zouden bijdragen tot genezing. Vanaf 1931 meed hij Duitsland.
In 1932 ging hij in ballingschap naar Ascona, daarna naar Parijs, waar hij in mei 1933 op het filmjournaal moest zien dat het Institut für Sexualwissenschaft door de nazi's geplunderd werd en de bibliotheek samen met zijn portret in brons in de vlammen werd geworpen.

Op 14 mei 1935 overleed hij in Nice op zijn 67e verjaardag.aan een hartaanval.
In 1999 verfilmde de Duitse cineast Rosa von Praunheim het leven van Magnus Hirschfeld onder de filmtitel Der Einstein des Sex, de bijnaam die de pers destijds aan Magnus Hirschfeld had gegeven.

In het Derde Rijk en ook nadien in West-Duitsland werden homo's nog steeds vervolgd onder §175.

De DDR verwijderde in 1950 alle nazi-wijzigingen aan het artikel uit haar wetboek, maar in de Bondsrepubliek werden tussen 1945 en 1969 100.000 mannen verdacht van homoseksuele handelingen zoals die gedefinieerd werden in het wetsartikel van de nationaalsocialisten, en 50.000 van hen werden veroordeeld; velen van deze laatste groep pleegden zelfmoord. In 1969 verzachtte de Bondsrepubliek paragraaf 175 naar een leeftijdsgrens van 21 jaar; de grens werd bijgesteld naar 18 in 1973, en uiteindelijk werd de gehele paragraaf in 1994 afgeschaft.

 Magnus Hirschfeld (Wikipedia)
Magnus Hirschfeld Vrij Nederland. Boekenbijlage 1987