Castraatzangers


Vrouwen mochten in het openbaar niet optreden op het toneel vond de Kerk. Dat was zedeloos en zondig.
Hun rol werd dan ingenomen door castraten op de vrouwenrol te zingen en te zongen spelen.
Bij hen waren in hun jeugd (voordat ze 10 jaar oud waren) de testikels verwijderd.
De castratie hield de stembanden klein, maar liet het lichaam en vooral de longen doorgroeien, waardoor de mannen hun ’kinderstem’ met grote kracht konden laten klinken.

Als een jongen in de zeventiende en de achttiende eeuw over een mooie stem beschikte, kon hij de pech hebben om door zijn ouders naar een dokter gestuurd te worden voor een speciale medische ingreep. In het geheim weliswaar, want officieel was castratie verboden. Na een strenge zangers opleiding kon hij – als hij goed was - veel geld verdienen als operazanger. In het Italië van de achttiende eeuw, werden jaarlijks zo’n 4000 jongetjes van hun mannelijkheid ontdaan. Vaak jongens uit grote, arme gezinnen, waarvan de ouders hoopten dat een carrière van hun kind als castraat hun levenssituatie zou kunnen verbeteren.

De traditie is vooral bekend in Zuid-Europa en meer in het bijzonder Italië. Vermoedelijk is deze echter afkomstig uit het nabije Oosten en kwam ze Europa binnen via Spanje.



Voor de luitspeler van Caravaggio (ca. 1596) zou een castraatzanger model hebben gestaan.

In de periode van de barokmuziek werd castraatzang hogelijk gewaardeerd, onder meer in kerkkoren en opera's. Maar reeds veel vroeger werden castraten in Europa gesignaleerd. Reeds voor 1600 werkte Orlandus Lassus in München met castraten. De traditie is vooral bekend als Zuid-Europees en meer in het bijzonder Italiaans. Vermoedelijk is ze echter afkomstig uit het Nabije Oosten en kwam ze Europa binnen via Spanje. Ze waren nodig omdat vrouwen niet in het openbaar mochten optreden. Hun rol werd dan ingenomen door castraten.

Vele castraatzangers werden wereldberoemd. Carlo Broschi (1705-1782) noemde zich “Farinelli” en Francesco Bernardi (1686-1758) trad op als “Il Senesino”.
In de 18e eeuw werden castraten zeer populair. Het publiek ging helemaal uit de bol wanneer een castraat zijn stem liet trillen en op een bekende aria begon te improviseren.

De Italiaan Marc'Antonio Pasqualini (1614-1691) was wellicht de meest toonaangevende mannelijke sopraan (castraat) van zijn tijd. Hij begon zijn zangcarrière op 9-jarige leeftijd, en trad in 1630 toe tot het koor van de Sixtijnse Kapel, onder de hoge bescherming van kardinaal Antonio Barberini (de Jongere, 1607-1671).
Hij genoot de gunst van de Barberini-familie, bij wie hij vanaf 1632 de hoofdrol speelde in de vele opera's die in hun Palazzo Barberini werden opgevoerd.
In 1647 nam hij, op uitnodiging van kardinaal Mazarin, in Parijs deel aan de creatie van de opera Orfeo van zijn vriend Luigi Rossi (1598-1653), waarin hij de rol van Aristée vertolkte.


De castraatzanger Carlo Scalzi, geschilderd door Joseph Flipart, ca. 1737.

Farinelli (1705-1782)

Sommigen haalden inderdaad de top, zoals Carlo Broschi, bekend als Farinelli. Farinelli was zelfs de populairste en best betaalde zanger van Europa in de achttiende eeuw.


V.l.n.r. Pietro Metastasio, Teresa Castellini, Farinelli, onbekend, en de Aartshertog van Oostenrijk als page. 

Over hem is een film gemaakt (Farinelli: il castrato) die een geromantiseerd beeld geeft van deze castraatzanger.

De jongens die niet de top haalden, verging het heel wat minder. „Zij konden natuurlijk niet trouwen en werden verschoppelingen”, vertelt Bartoli in een interview met Corriere della Sera. Veel castraten belanden aan de rand van de samenleving, of zelfs helemaal geïsoleerd daarvan. En het valt te betwijfelen of degene die wél roem vergaarden zich nu zoveel gelukkiger voelden.



Karikatuur van Farinelli in een vrouwelijke rol van Pier Leone Ghezzi, 1724.

In het protestantse Noord-Europa was castratie van jongens verboden en in de protestantse kerkmuziek speelden castraten dan ook geen rol. De praktijk van prepuberale castratie verminderde sterk in de laat 18e eeuw en werd in Italië verboden in 1870.Veel jongens overleden als gevolg van de castratie door het destijds ontbreken van hygiëne of antibiotica. Ook kreeg niet iedere castraat als volwassene een fraaie stem. De als zanger mislukte castraten waren dubbel te beklagen. Ongemakken als gevolg van de castratie zijn een onevenwichtig temperament, uitzonderlijk lange holle beenderen en urologische klachten. Op 18e-eeuwse karikaturen staan castraten met uit hun krachten gegroeide en mismaakte lichamen. Op de portretten hebben de schilders deze misvorming gecamoufleerd. Onder meer Händel schreef bekende werken voor castraten.
Ook Gaetano Majorano (12 April 1710 – 31 January 1783) was een bekende Italiaanse castraatzanger. Hij trad op onder zijn artiestennaam Caffarelli.

Onder: een karikatuur

Van de luister van de stem van de beste castraten kan men zich nu moeilijk een voorstelling maken. Tegenwoordig wordt de rol van de castraat vervangen door de contratenor. Contratenoren zingen met een falsetstem. Er zijn wel opnames bewaard van de laatste castraat in het koor van de Sixtijnse Kapel: Alessandro Moreschi.
De castraat / Joyce Pool Uitgeverij Lemniscaat 2013

Italië, 1698. De 12-jarige Angelo wordt wakker in een nachtmerrie. Als arme leerlooierszoon is hij uitverkoren om een zangopleiding te volgen aan het conservatorium van Florence, maar hij niet wist, was dat hij daartoe ontmand zou worden. Zijn stem zal altijd zijn prachtige klank behouden, maar hij zal nooit kinderen krijgen of mogen trouwen.
In de vier jaar die volgen groeit Angelo uit tot een jongeman met behoeften als ieder ander. Hij leidt een bevoorrecht leven als een van de beste zangers van het conservatorium. En wanneer hij optreedt voor de voorname prins De' Medici worden de poorten naar een grootse muziekcarrière wijd opengezet. Maar is dat het leven dat hij zelf verkiest? En zal hij ooit nog kunnen liefhebben wanneer hij zich overlevert aan de grillen van de prins?

De castraat / Veerle Uyttersprot, 01 januari 0001
Een eigen stem, maar geen eigen leven

 ‘De castraat’ is een spannend en gevoelig boek. Je bent benieuwd hoe Angelo met zijn ‘ontmanning’ omgaat, en of het hem lukt een zo normaal mogelijk leven te leiden. Je voelt mee met zijn onzekerheid. Spannend wordt het vooral als prins Ferdinando De’ Medici zijn oog op Angelo laat vallen, en hem aanbiedt op zijn landgoed te komen wonen. Dit plaatst Angelo voor een groot dilemma. Gaat hij op het aanbod in, ook al weet hij dat het de prins niet alleen om zijn stem te doen is? Verlaat hij het conservatorium om bij De’ Medici in te trekken? En… wat doet Angelo met zijn liefde voor de mooie en eigenwijze Rosa Scarlatti? Deze vragen maken bij Angelo een hoop twijfels en gevoelens los. Joyce Pool geeft deze innerlijke strijd goed weer. Het liefst zou je zelf naar Angelo toe gaan om hem advies te geven. Maar uiteindelijk moet hij deze keuze helemaal alleen maken.

Castraat (Wikipedia)

Cherchez la femme / Marjolein Rotsteeg; p. 15; 29-30

Lijst van eunuchen en castraten

Farinelli (Wikipedia)

 Farinelli (film)