The Art of Drag / Maniquw Hendricks, Maaike Rikhof
Frans Hals Museum Haarlem; Waanders Uitgevers, Zwolle
Expositie in HAL Grote markt 16; 12
april t/m 13-10-2024
Drag is een viering van jezelf kunnen zijn, van vrijheid en
uitbundigheid!
Drag is overal, maar zeker niet nieuw; al in Griekse tragedies werd op theatrlae wijze de spot gedreven met traditionele genderrollen.
Ook voor beeldend kunstenaars is drag het uitdragen en experimenteren met gendernormen door kleding en
make-up een geliefd onderwerp en medium, al is dat lang niet
bij iedereen bekend.
Mede door tv-programma’s als RuPaul’s Drag Race en Make
Up Your Mind en Songfestival-winnaar Conchita Wurst heeft drag een groter platform
dan ooit.
De tentoonstelling The Art of Drag in het Frans Hals Museum
wil laten zien dat de kunstvorm geen recent fenomeen is.
In deze expositie laat het Frans Hals Museum een selectie zien van
unieke moderne en hedendaagse kunst, waarin kunstenaars hun liefde voor
drag uiten op manieren die nog regelmatig op weerstand stuiten.
Het boek The Art of Drag brengt deze en andere verhalen voor het
voetlicht. Verhalen die tonen hoe kunst functioneert als een veilige
haven waar kunstenaars hun liefde voor drag kunnen uiten op manieren
die daarbuiten nog regelmatig op tegenstand stuiten. Een viering van
vrijheid en uitbundigheid.
Inleiding Crossdressing en drag tot ca. 1890
Hartjesdag - Een van oorsprong Haarlemse verkleedpartijd
Sleutel tot jezelf - Crossdressing als genderexpressie rond 1900
Kunst als vrijplaats - Kunstenaars in drag, vanaf 1920 tot nu
One of the guys - Crossdressing en drag als emancipatiemodel
Tussen spotlight en schaduw - Drag balls en ballroomcultuur
Het podium op - Crossdressing en drag in theater, film en op tv
Rond 1900 toonden vrouwen uit welvarende sociale klassen met het
toe-eigenen van ‘mannelijke’ kledingstukken, zoals stropdassen,
colberts, broeken en korte kapsels hun strijd voor gelijke rechten
tussen man en vrouw.
Op Hartjesdag, een van oorsprong Haarlemse feestdag op de derde maandag
van augustus gaan vrouwen verkleed als man en mannen verkleed als
vrouw. Het breken met gendernormen was een uitlaatklep voor sociale
spanningen, waar de arbeiders elke dag mee te maken hadden. Het feest
was daarnaast ook budgetvriendelijk: je hoefde geen nieuwe
verkleedkleren te kopen als je die van een familielid kon aantrekken.
De feestdag is rond 1900 door kunstenaars vaak geschilderd, w.o. Piet
van der Hem, George Hendrik Breitner en Johan Coenraad Braakensiek.
George Hendrik Breitner (1857-1923) schilderde een uitbundig
feestvierende menigte op Hartjesdag op de Amsterdamse Zeedijk. De
dansende vrouwen lijken in elkaar op te gaan, maar zijn het eigenlijk
wel vrouwen? De figuur uiterst rechts draagt weliswaar een jurk maar
heeft toch echt een snor.
Hartjesdag -
George Hendrik Breitner (ca. 1890-1895)
Andere kunstenaars
deden zelf aan crossdressieng of drag, of maakten portretten van mensen
die die door deze uitingsvormen zichzelf konden zijn. Zo creëerde de
Franse Dada-kunstnaar Marcel Duchamp
(1887-1968) een vrouwelijke alter-ego genaamd Rrose Sélavay, een Franse
woordspeling op het franse motto "Eros, c'est la vie". De fotograaf Man
Ray maakte van haar in 1921 een portret.
De Nederlandse schilder Pyke Koch (1901-1991) zou zich in zijn
magisch-realistische schilderijen hebben weergegeven in vrouwelijke
gedaante. (Vrouwen inde straat)
Danscafé, Ferdinand Erfmann 1928, Frans Hals Museum
De Nederlandse kunstenaar Ferdinand Erfmann (1901-1968) schilderde
robuuste androgyne figuren met forse ledematen in sterk gestileerde
settingen die samen dansen en zoenen. Het zouden heel goed mannen
verkleed als vrouwen kunnen zijn, of andersom. Erfmann schilderde
vooral ’s nachts, vaak in vrouwenkleding en opgemaakt. Hij omschreef ze
als “Verschijningsvormen die uit mijzelf voortkomen”. Met zijn
kunst probeerde hij het verschil tussen man en vrouw op te heffen.
Voor zijn schilderijen haalde hij inspiratie uit tekeningen en foto’s
van zichzelf in verschillende drag alter ego’s. Erfmanns
notitieboekjes, geven een uniek inkijkje in zijn passie voor drag en de
inspiratie en troost die drag hem gaf.
Theo Van Rysselberghe (1862 - 1926) maakte een portret van
zijn eigenzinnige dochter Élisabeth in los vallende blouse (zonder
korset!) met een destijds ‘mannelijke’ stropdas. Nu zijn vrouwen in
broeken en met korte kapsels heel normaal. Maar in hun tijd werden deze
moderne, zich emanciperende vrouwen vaak gezien als rariteiten en zelfs
denigrerend ‘manwijven’ genoemd.
Portret van Élisabeth - Theo Van Rysselberghe
Kees van Dongen (1877-1968) schilderde in 1908 de sopraanzanger
Modjesko, een travestiet met een hoge stem die begin 1900 optrad in
Parijse nachtclubs. Van Dongens was zo gecharmeerd van haar schoonheid
dat hij meteen naar huis ging om dit schilderij te maken.
Modjesko - Kees van Dongen, 1908
In de tentoonstelling zijn ook hedendaagse kunstwerken te zien die
breken met de verwachtingen rond mannelijkheid en vrouwelijkheid
waaronder werken van Sin Wai Kin (1991), een kunstenaar geboren in
Toronto, die drag gebruikt als inspiratiebron.
Sin Wai Kin - Tell me everything yo saw, and what you think it means, 2018
Frans Hals Museum The Art of Drag