Een van de meest
verrassende verhalen in Ovidius' Metamorfosen (4.308-88), gaat over
Hermaphroditus de bloedmooie zoon van de god Hermes, de bode van de
goden en de godin Aphrodite, de godin van de liefde. Salmacis,
een van Diana's ijdele waternimfen had haar zinnen op hem gezet en
poogde hem te verleiden, maar die poging liep op niets uit. Na haar
vergeefse poging om haar introverte hartenbreker te verleiden, deed ze
alsof ze wegging, om hem vervolgens vanachter een boom te bespioneren
terwijl hij aan het baden was in een meer. Hermaphroditus was zich niet
bewust van de aanwezigheid van Salmacis en was nog steeds stomverbaasd
over de ongegeneerde flirt van de nimf. Omdat Salmacis haar lust niet
kon bedwingen bij het zien van Hermaphroditus' perfecte, naakte
lichaam, sprong zij in het water en drong zich aan de spartelende
jongeling op.
Voordat Hermaphroditus zich kon losmaken, vroeg Salmacis de goden om
hen voor altijd te verenigen. Haar smeekbede werd verhoord en de twee
lichamen werden tot één androgyn wezen gevormd met de borsten van een
vrouw en de geslachtsdelen van een man.
In Griekenland en Klein-Azië ontstond een cultus rondom Hermaphroditus.
Bij zijn vereringsrituelen kleedden zijn mannelijke aanbidders zich als vrouwen en
droegen zijn vrouwelijke aanbidders de kleding van mannen en droegen
zij valse baarden. De verering van Aphroditus en de
cultus daar omheen schijnt van oosterse oorsprong te zijn, net als de
Vishnu verering in het Hindoeïsme. Eén van de namen van Vishnu is
Ardhanarishvara, de heer die half man, half vrouw is. In sommige
oosterse religies is een hermafrodiet een primitief wezen dat beide
geslachten
verenigt en het vermogen tot zelfbevruchting bezit en de volledige
eenheid en harmonie van de twee geslachten belichaamt. Hermaphroditus
was waarschijnlijk een godheid die direct verbonden was met
vruchtbaarheid en voortplanting en werd hij aanbeden als beschermer van
het huwelijk en seksuele vereniging.
In de Griekse wereld moet de cultus
van Hermaphroditus geïntroduceerd zijn in de vroege 4e eeuw voor
Christus, maar onze kennis hierover blijft schaars. Er is geen
informatie over de vraag of hij een van de belangrijkste godheden in
het Griekse pantheon was, of over zijn specifieke eigenschappen.
In Griekenland en Klein-Azië komen
hermafrodiete kenmerken voor bij godheden, zoals Dionysus, Zeus
Stratius, Eros, Cybele, Agdistis en Aphrodite. Deze laatste werd op
Cyprus vereerd als 'Aphroditos' en afgebeeld als een vrouwelijke figuur
met een baard en een fallus. Tegelijkertijd leidden de
afbeeldingen van Hermaphroditus in de Hellenistische en Romeinse
periode in privéhuizen, theaters, baden en gymnasia tot de conclusie
dat hij waarschijnlijk een godheid die bescherming bood tegen onheil en
ziekten. Terracotta figuren van Hermaphroditus zijn gevonden in
Hellenistische graven in Griekenland en zijn afbeeldingen gevonden op
Romeinse grafmonumenten. Het is echter opmerkelijk dat Griekse
en Latijnse schrijvers hem niet in verband lijken te brengen met mensen
die bij hun geboorte dubbele geslachtskenmerken bezitten.
De vergoddelijking en de oorsprong
van de cultus van hermafrodiete wezens stamt uit oosterse religies,
waar de hermafrodiete aard het idee uitdrukt van een primitief wezen
dat beide geslachten verenigt en het vermogen tot zelfbevruchting
bezit. Eén van de namen van Vishnu is Ardhanarishvara, de heer die half
man, half vrouw is. In Griekenland en Klein-Azië komen
hermafrodiete kenmerken voor bij godheden, zoals Dionysus, Zeus
Stratius, Eros, Cybele, Agdistis en Aphrodite. Deze laatste werd op
Cyprus vereerd als 'Aphroditos' en afgebeeld als een vrouwelijke figuur
met een baard en een fallus. In de Griekse wereld moet de cultus
van Hermaphroditus geïntroduceerd zijn in de vroege 4e eeuw voor
Christus, maar onze kennis hierover blijft schaars. Er is geen
informatie over de vraag of hij een belangrijke godheid was in het
Griekse pantheon of over zijn specifieke eigenschappen. Omdat Hermaphroditus de volledige
eenheid en harmonie van de twee geslachten belichaamde, is er wel
gezegd dat hij waarschijnlijk een godheid was die direct verbonden was
met de vruchtbaarheid en de voortplanting en werd aanbeden als
beschermer van het huwelijk en seksuele vereniging.
Tegelijkertijd leidden de
afbeeldingen van Hermaphroditus in de Hellenistische en Romeinse
periode in privéhuizen, theaters, baden en gymnasia tot de conclusie
dat die waarschijnlijk waren bedoeld om onheil af te weren.
Bovendien
werden terracotta figuren van Hermaphroditus gevonden in Hellenistische
graven in Griekenland en zijn afbeeldingen op Romeinse grafmonumenten
zouden kunnen wijzen op een verering van een god uit de onderwereld. Uit de uitspraken van
Theophrastus blijkt duidelijk dat Hermaphroditus rituele eerbewijzen
accepteerde, terwijl Alciphron melding maakt van de aanwezigheid van
een heiligdom gewijd aan de godheid in de deme Alopeke in Attica.
Helaas is er geen bewijs voor heiligdommen gewijd aan Hermaphroditus in
Klein-Azië.
Het samenvoegen van Salmacis en Hermaphroditus, door Jan Mabuse, ca. 1517
