Elagabalus (Heliogabalus) (ca. 203 - 222 n. Chr.)


Buste van Elagabalus


Elagabalus was van Syrische afkomst en werd geboren als Valeris Avitus Bassianus ca. 203 n. Chr.

Na een opstand tegen keizer Macrinus liet hij zich in 218 uitroepen tot keizer. Een jaar later bereikte hij met zijn gevolg Rome waar hij met grootse intocht werd ontvangen.


illustration by Auguste Leroux showing the procession of Elagabal’s baetylus (1902)

Uit Syrië had hij de heilige "zwarte steen" meegenomen uit de tempel in Emesa. waarmee aan het Romeinse volk duidelijk wilde maken dat hij gekomen was om in Rome de cultus van de zonnegod El Gabal, als Sol Invictus, “onoverwinnelijke zon” wilde invoeren.


Detail van het schilderij De rozen van Heliogabalus door Alma-Tadema (1888), olieverf op canvas.

Het regeren liet voornamelijk over aan zijn moeder Julia Soaemias. Zelf hield hij zich vooral bezig met zijn bizarre cultus. Senatoren moesten toezien hoe hij rond het altaar van de zonnegod danste en elke midzomer een groot feest hield ter ere van El Gebal. Voor deze nieuw godheid werd op de Palatijn een enorm tempelcomplex gebouwd, het Elagabalium, met daar omheen fraaie tuinen waarnaar de heiligste relieken uit de bestaande tempels werden overgebracht, tot en met het vuur van Vesta aan toe.

 
Romeinse munt

reconstructietekening

Elagabalus scheidde van zijn vrouw om te trouwen met een priesteres van de tempel van Vesta.  Zij schonk Elagabalus geen kinderen. Na een echtscheiding hertrouwde Elagabalus met een rijke weduwe van een ex-senator, die toevallig (?) kort voor het huwelijk werd vermoord.


Detail van het schilderij De rozen van Heliogabalus door Alma-Tadema (1888), olieverf op canvas.

Met al dit rumoer hield de controverse nog niet op. Hoewel de Romeinen wel wat gewend waren, waren ze gechoqueerd door zijn seksuele uitspattingen en homoseksuele relaties. waarvan die met de blonde slaaf Hierocles het meeste stof deed opwaaien. Regelmatig organiseerde hij een wedstrijd voor de man met de grootste penis om daarna met de winnaar te trouwen.

De keizer vierde zijn orgieën in taveernes, bordelen en zelfs in het paleis samen met allerlei slaven, dansers en toneelspelers van het laagste allooi.  Daarbij droeg hij make-up, epileerde hij zijn lichaamshaar en droeg hij damespruiken. Volgens de beweringen genoot Elagabalus ervan om “de meesteres, de vrouw, de koningin van Hierocles” genoemd te worden. In Romeinse bordelen zou hij zich als prostituée hebben aangeboden aan mannen waarbij hij zich dan door zijn minnaar Hierocles liet "betrappen" waarna deze hem moest "bestraffen" met een flink pak slaag. 


Hubert Robert - Ancient ruins used as public baths - 1798

Hij opende de koninklijke baden om welgestelde mannen aan te trekken
Het zou godslasterlijk zijn geweest voor een keizer om in het openbaar te baden, laat staan met het publiek. Maar Elagabalus trok zich daar niets van aan. Hij opende de paleisbaden en de baden van Plautinus voor het grote publiek, maar hij had een bijbedoeling: "op deze manier zou hij een voorraad mannen kunnen krijgen met ongewoon grote organen."

Dat was niet alles wat hij deed. Elagabalus zou "er ook voor gezorgd hebben dat de hele stad en de kades doorzocht werden op onobeli, zoals degenen genoemd werden die bijzonder wellustig leken." Het woord is een ruwe combinatie van de Griekse woorden voor "ezel" en "wapen" en van daaruit kun je de lege plekken invullen.

Cassius Dio beweert dat Elagabalus transseksueel was, hetgeen in die tijd zeker niet acceptabel moet zijn geweest. Grote sommen geld zou hij hebben beloofd aan de arts die hem vrouwelijke genitaliën kon bezorgen.

In de Historia Augusta, Life of Elagabalus is over zijn seksuele escapades het volgende te lezen:

“Tenslotte had hij een speciaal kamertje in het paleis ingericht, waar hij zijn onfatsoenlijkheden pleegde; bij de ingang van de deur stond hij altijd naakt, zoals de hoeren doen; hij bewoog het gordijn, dat aan gouden ringen hing, terwijl hij voorbijgangers met een zachte en smeltende stem trachtte te verleiden. Er waren natuurlijk mannen die speciaal de opdracht hadden gekregen om hun rol te spelen. Want, zoals ook in andere zaken, had Elegabalus talrijke agenten, die precies die mannen uitzochten die hem in hun smerigheid het best konden behagen. Hij vroeg geld voor deze vunzigheid en liet zich zelfs tevreden uit over zijn winsten; hij maakte ook ruzie met zijn partners in dit beschamende beroep; hij beweerde dat hij meer liefhebbers had dan zij en ook meer geld verdiende.”

De gedragingen van de keizer gingen voor de Romeinen op den duur te ver.  Bovendien was de toestand van de staatsfinanciën zo hachelijk, dat er een staatsbankroet dreigde. De regering weigerde zelfs de noodmunten te accepteren, die Elagabalus had laten slaan en eiste betaling in goud. Ook De Pretoriaanse Garde had geen enkel vertrouwen meer in de 18-jarige keizer

Julia Maesa en zijn neef Alexander Severus beraamden een complot tegen beiden om hem met behulp van de Pretoriaanse Garde uit de weg te ruimen. Dat werd duidelijk toen hij in 222 betrad Elagabalus bij toejuichingen van Alexander Severus door de Pretoriaanse Gaarde totaal werd  genegeerd. Het was Elagabalus duidelijk dat de Praetorianen Alexander verkozen boven hem. De keizer ontstak daarop in woede en riep uit dat iedereen die aan deze insubordinatie had deelgenomen diende te worden gearresteerd en gedood. Dat maakte de woede van de Praetorianen alleen nog maar erger. Toen zij hun wapens trokken, maakte Elagabaluis dat hij wegkwam en verborg hij zich in doodsangst in een kist, Hij werd echter ontdekt en terstond onthoofd.

Zijn moeder zou zich voor zijn dood nog jammerend aan hem hebben vastgeklampt, maar haar trof hetzelfde lot. Hun lichamen werden naakt door Rome gesleept alvorens in de Tiber te worden gegooid. Veel van zijn getrouwen werden ook vermoord, inclusief  Hierocles

Zo kwam er een eind aan een vierjarige heksensabbat van uitspattingen en waanzinnige verkwisting van een der zwartste bladzijden in de Romeinse geschiedenis. Over Elagabalus werd een damnatio memoriae uitgevaardigd, d.w.z. dat alles dat aan hem herinnerde werd uitgewist. De zwarte steen werd teruggestuurd naar de tempel El Gabal in Emesa waar hij thuishoorde.  Elagabalus werd opgevolgd door zijn neef Alexander Severus.

Zijn godsdienstige beleid werd volledig teruggedraaid en de steen van El Gebal werd teruggestuurd naar Emesa. Vrouwen werden opnieuw geweerd uit de Senaat en de labiele en bizarre regering van deze losbol was voorbij en de meer stabiele Severus Alexander kwam op de troon. De dynastie liep op zijn einde, maar kreeg nog uitstel van executie. Net als bij Caracalla en Elagabalus zou de moeder van de keizer een sterke positie achter de troon behouden. Elagabalus zelf ging als een karikatuur van zichzelf de geschiedenis in. De popcultuur rekent genadeloos met hem af. In het Spaans is een heliogábalo zelfs het woord voor een zeer decadent persoon.

Zijn opvolger Severus Alexander wijdde de Tempel van Elagabal daarna aan Jupiter. Uiteindelijk ging de tempel daarna bij een grote brand verloren.