Swaab was vanaf 1978 directeur van het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek, na die functie al drie jaar te hebben waargenomen. In 1979 werd hij benoemd tot hoogleraar neurobiologie aan de Universiteit van Amsterdam. In 1985 richtte hij de Nederlandse Hersenbank op, om het onderzoek naar hersenziekten te faciliteren.

Swaab is vooral bekend geworden door zijn onderzoek en ontdekkingen op het gebied van de hersenanatomie en -fysiologie, met name de invloed die allerlei hormonale en (bio)chemische factoren al in de baarmoeder op de hersenontwikkeling hebben. Omdat het hier een onderwerp betreft waar de politieke ideologie van het tijdsgewricht vaak niet overeenstemde met de wetenschappelijke bevindingen (bijvoorbeeld structurele en functionele verschillen tussen de hersenen van vrouwen en mannen, of verschillen in de hersenen van homoseksuele mensen vergeleken met de hersenen van niet-homoseksuele seksegenoten), is Swaab vaak in het nieuws geweest; controverse heeft hij nimmer geschuwd en zijn bevindingen en standpunten heeft hij steeds met overtuiging uitgedragen. Hij is daarom vaak verketterd door mensen die het niet met zijn bevindingen eens waren. Swaab is, volgens eigen zeggen door zijn jarenlange onderzoek, tot de deterministische en materialistische conclusie gekomen dat we geen hersenen hebben maar onze hersenen zijn: de natuurkundige en chemische processen in onze hersenen bepalen hoe we reageren en wie wij zijn. Op pagina 112 van zijn boek Wij zijn ons brein drukt de auteur een dreigende briefkaart af. Homoseksualiteit werd destijds als een keuze ervaren, zowel door voor- als tegenstanders. Dick Swaab zag het als een onbedwingbare aanleg in de hersenen. Voor echte vrije wil is eigenlijk niet veel plaats en waarschijnlijk bestaat die dan ook niet, evenmin als een geest of ziel die onafhankelijk van de hersenen kan functioneren. Swaab vindt bijvoorbeeld ook de theorie van het 'eeuwig bewustzijn' van ex-cardioloog Pim van Lommel 'overbodig en flauwekul'. Dit bracht negatieve reacties teweeg onder voormannen van verscheidene religies, en de new age-beweging. Tegenwoordig, na zijn pensioen, houdt Swaab zich bezig met onderzoek naar de ziekte van Alzheimer, depressie en suicide.

Uit hersenonderzoeken, verricht door Prof. dr. Dick Swaab in 1995, blijkt dat er in de hersenen in de hypothalamus een gedeelte is dat seksebepaald is en bij transseksuelen precies tegengesteld aan het biologische geslacht ontwikkeld is. (Dit gegeven is inmiddels in veel andere onderzoeken door andere onderzoekers bevestigd). Tegen deze uitleg wordt tegengeworpen dat er hersenen onderzocht zijn van transseksuelen die een hormoontherapie ondergaan. (Dit vermoeden - dat het iets te maken zou hebben met hormoontherapie - is al vrij lang achterhaald, maar blijft in dit soort publicaties "hangen").
Een doorbraak: het betekende dat er geen sprake was van een persoonlijke keuze, geen symptoom van een psychiatrische stoornis, maar een aangeboren conditie is (genderdysforie).

De hypothalamus is een onderdeel van de hersenen. De hypothalamus is een onderdeel van het limbische systeem. Hij controleert het autonome zenuwstelsel en het endocriene systeem en speelt een cruciale rol bij de organisatie van gedragingen die zorgen voor de overleving van het individu en de soort: eten, vechten, vluchten, paren. Daarnaast speelt de hypothalamus ook nog een cruciale rol bij de temperatuurregeling.

Ook interessant in dit kader is de hypothese van Prof. Ramachandran, deze stelt dat er een blauwdruk van het lichaam aanwezig is in de hersenen. In het geval van genderdysforie dus een tegenovergestelde blauwdruk t.o.v. het lichamelijk uiterlijk dat er in werkelijkheid is ontstaan bij de geboorte.

Dick Swaab (Wikipedia)

Zie ook: Transgender in Nederland : Een buitengewone geschiedenis / Alex Bakker, p.200-201