Pausin
Johanna is een legendarische figuur die rond 855 tot 858 als paus
Johannes het pausambt zou hebben bekleed. In sommige middeleeuwse
geschriften wordt zij ook Agnes genoemd.
Johanna zou in Mainz uit
Engelse ouders zijn geboren. Mogelijk in haar puberteit vermomde zij
zich als man en vluchtte met haar minnaar naar Athene om daar te gaan
studeren. Na enige tijd trok ze naar Rome. Men onthaalde haar daar
hartelijk en de kardinalen bewonderden haar zo om haar geleerdheid dat
zij unaniem tot paus werd verkozen. Niemand wist dat ze een vrouw was
totdat zij, na een pontificaat van twee jaar en een paar maanden,
tijdens een processie van een kind beviel. Ze overleed ter plekke, en
latere pauselijke processies vermeden die plaats.
De legende
werd voor het eerst op schrift gesteld in 1261 door Jean de Mailly in
zijn Chronica universalis Mettensis. Het verhaal vond verspreiding door
heel Europa doordat het aan het in 1277 door de dominicaan Martinus
Polanus (in het Duits Martinus von Troppau) werd opgenomen in zijn
kroniek Chronicon pontificum et imperatorum. Deze kroniek is bewaard
gebleven in vele afschriften. Het verhaal bleef circuleren in populaire
en quasi-wetenschappelijke geschriften.
Al tijdens de
opkomst van het humanisme werd twijfel geuit over het waarheidsgehalte
van de Johannalegende. In de 15e eeuw door Enea Silvio Piccolomini, de
latere paus Pius II, in de 16e eeuw door Johannes Aventinus en in de
17e eeuw door David Blondel. Blondel heeft als eerste door kritisch
onderzoek vastgesteld dat pausin Johanna een niet-bestaande figuur was.
In zijn kritische bronnenonderzoek bewees hij bijvoorbeeld dat de
vermelding van Johanna in de reeks 9e-eeuwse pausen in het liber
pontificalis een 14e-eeuwse toevoeging was. Daarentegen werd de
geloofwaardigheid van de legende in de 16e eeuw door de reformatoren
juist verdedigd.
In Nederland werd het nog in 1843 verdedigd door de Leidse hoogleraar
N.C. Kist en in 1845 weerlegd door J. Wensing.
Als
je
een aanvulling of opmerking hebt over deze site dan kun je een
mailtje sturen naar Transarchief
